Jeśli jesteś tym typem turysty, który szczególnie ceni sobie możliwość odkrywania historii miast i miasteczek – z pewnością warto, żebyś na swojej mapie podróży zaznaczył Opoczno i udał się tam, np. w weekend.

Z czym powszechnie kojarzona jest nazwa miasta? Oczywiście – z ceramiką użytkową. Marka „Opoczno” na stałe zagościła w naszych domach. Nie wszyscy zdajemy sobie sprawę z tego, że obecna pozycja firmy na rynku jest pokłosiem wielu lat tradycji, która również wiąże się w dużej mierze z historią samego miasta.

Jeśli Opoczno – to również słynny tutejszy folklor, którego wszystkie barwy także będziemy mogli podziwiać, jeśli odwiedzimy stolicę powiatu opoczyńskiego.

Nie wszyscy jednak zdają sobie sprawę z tego jak długa i bogata jest historia Opoczna, które w pierwszych znanych dokumentach, pochodzących z lat 80. XIII w., nosiło jeszcze nazwę „Opocza”. Taka właśnie widnieje na dokumencie wydanym przez księcia Leszka Czarnego – dla kolegiaty sandomierskiej. Dlaczego „Opocza”?

Nazwa ta związana była z położeniem miejscowości – na opoce, którą był typowy dla regionu opoczyńskiego wapień.

Opoczno w stylu… Kazimierza

Jak nietrudno się domyślić, chodzi o postać największego budowniczego w historii Polski, króla Kazimierza Wielkiego, który również w Opocznie mocno zaznaczył swoją obecność, dzięki podjęciu decyzji mających znaczący wpływ na rozwój miasta.

Pierwszą z nich było nadanie Opocznu prawa magdeburskiego. Wcześniej miasto było lokowane na prawe średzkim. Nowoczesne na ówczesne czasy warunki lokowania na prawie magdeburskim zapewniły miastu możliwość dynamicznego rozwoju, co od razu uwidoczniło się m.in. w strukturze architektonicznej średniowiecznego Opoczna.

Od roku 1365, czyli nadania miastu nowego prawa, Opoczno rosło w siłę – za sprawą powiększenia obszaru, jak i realizowania kolejnych ważnych inwestycji. Jednym z kluczy do sukcesu w tamtych czasach było zapewnienie mieszkańcom i odwiedzającym miasto gościom, w tym kupcom, należytego bezpieczeństwa.

Osiągano ten stan m.in. dzięki nadawanym przez monarchów przywilejom dotyczącym możliwości otaczania grodów murami. Nie inaczej było również z Opocznem, które taki przywilej od króla Kazimierza otrzymało. Miasto było otoczone murami, a dodatkową obronę stanowiła także fosa.

To nie wszystko – jak przystało na miasto w „stylu Kazimierza” – Opoczno doczekało się również swojego zamku. Ze źródeł historycznych wiemy, że nie były to jedyne poczynione przez ostatniego Piasta inwestycje. W mieście zbudowano więc również zbrojownię, a mury wieńczyły dwie bramy – Brama Dolna oraz Brama Łowicka.

W grodzie zbudowano także nowy kościół. Świadectwem dostatniości opoczyńskich mieszczan były ich domy, których sukcesywnie przybywało w centrum grodu.

Opoczno stało się siedzibą powiatu, swoje rządy sprawował tu starosta. Podczas panowania kolejnych władców miasto wciąż prężnie się rozwijało, czego wyrazem były kolejne przywileje i inwestycje. Jedną z najważniejszych było zbudowanie pierwszego wodociągu (za panowania Zygmunta Augusta).

Także rządy Wazów były dobrym czasem dla Opoczna, szczególnie za króla Zygmunta III, który zezwolił na wzniesienie kolejnej bramy miejskiej.

Niestety, kolejne lata i wieki nie były już tak szczęśliwe. Opoczno, podobnie jak wiele innych miast w Polsce, ucierpiało z powodu najazdu Szwedów, po którym nie podniosło się do stanu poprzedniego.

Dopiero ostatnie dziesięciolecia XIX w. zaznaczyły się pozytywnie w życiu miasta, to właśnie wtedy, a dokładnie – w roku 1880  – powstały słynne Zakłady Płytek Ceramicznych, powołane do życia przez braci Lange i Jana Dziewulskiego.

W tych latach powstała również linia kolejowa. W okresie międzywojennym Opoczno rozwijało się dość dynamicznie. Proces ten brutalnie przerwała napaść Niemców i Sowietów na Polskę w 1939 r. Po wojnie miasto odżyło i kontynuuje stabilny rozwój.

Dziś możemy „odczytywać” bogatą historię miasta z pozostałych i odbudowanych zabytków oraz zbiorów prezentowanych m.in. w opoczyńskim muzeum.

Gdzie rozpocząć zwiedzanie Opoczna?

Centralnym miejscem w Opocznie, do którego z pewnością trafi każdy turysta, jest plac Kościuszki. Znajdują się tu kamieniczki, których historia sięga XVII w. Większość z nich została przebudowana dwa wieki później. Ich charakterystyczną cechą są gzymsy o trójkątnych szczytach.

Niedaleko, przy ul. Kościelnej, znajduje się najważniejsza budowla sakralna miasta, częściowo „pamiętająca” czasy swojego fundatora, Kazimierza Wielkiego. To kolegiata św. Bartłomieja, zbudowana w ostatnich latach jego panowania.

Kościół pierwotnie był jednonawowy, posiadał też wieżę. Losy świątyni są bogate, wystarczy wspomnieć, że pełniła ona również funkcję szpitala (w pierwszych latach XIX w.). Pod koniec tego stulecia kościół został restaurowany.

Większych zmian dokonano już w czasie II RP. W latach trzydziestych zdecydowano o przeprowadzeniu kolejnych prac restauracyjnych. Konieczne było częściowe rozebranie budynku, pozostawiono jednak jego najistotniejszą historycznie część, czyli średniowieczne prezbiterium.

W obecnej strukturze budowli, która powstawała w latach trzydziestych do pięćdziesiątych XX w., jest ono boczną kaplicą. Miłośnikom odległej historii nie trzeba rekomendować konieczności zatrzymania się w niej na chwilę. Podobnie jak w wielu innych świątyniach w całej Polsce i Europie, również w opoczyńskim kościele poczujemy ten jedyny w swoim rodzaju duch dawnych wieków i wyjątkowego stylu, jakim jest gotyk.

W kościele można podziwiać również inne elementy architektury pochodzące z tego okresu. Jest to przede wszystkim chrzcielnica.

Na uwagę zasługują również nagrobki, pochodzące z XVII w. Zwiedzając kolegiatę, na pewno zauważysz również stalle reprezentujące styl renesansowy.

Chcąc poznać ciekawe i zabytkowe budynki Opoczna, warto także zajrzeć na plac Kościelny, gdzie znajduje się plebania, którą wybudowano w pierwszej połowie XVI w.

Chcesz zobaczyć inne ciekawe budynki w Opocznie? Wybierz się na dłuższy spacer

Plac Kościuszki w Opocznie i znajdujące się w jego okolicach zabytki to jedynie „wstęp” do dłuższego spaceru po mieście, na który warto się wybrać, aby poznać inne budynki i budowle, charakterystyczne dla miasta i będące świadkami jego historii.

Opoczno jest niewielkim miastem, które nie zawsze znajduje się na turystycznej trasie osób, które np. zmierzają do Łodzi, jednak warto spędzić tutaj chociaż jeden dzień – szczególnie, gdy jest się turystą, który nie stroni od miejsc niekoniecznie najpopularniejszych, jednak – tym bardziej – zagadkowych i mogących zadziwić swoim wyjątkowym klimatem.

Współtworzy go m.in. dawny pałacyk, pochodzący z 1912 r., znajdujący się przy ul. Staromiejskiej. Jest to obecnie siedziba Urzędu Miejskiego w Opocznie.

Jego historia łączy się bezpośrednio z najznamienitszymi opoczyńskimi przedsiębiorcami, twórcami tutejszych zakładów ceramicznych, Dziewulskim i braćmi Lange.

Najsłynniejszy dom w Opocznie?

Z pewnością największą sławą w Opocznie cieszy się domniemany dom słynnej kochanki króla Kazimierza Wielkiego – Esterki. Dom jej imienia znajduje się blisko miejsc, które już odwiedziliśmy, czyli w pobliżu kościoła, plebanii i – co oczywiste – zamku, któremu poświęcimy osobny rozdział tego krótkiego przewodnika po Opocznie.

Niezależnie od tego, czy rzeczywiście w budynku mieszkała legendarna Esterka, czy nie, jest on najstarszym zachowanym do dziś budynkiem w Opocznie, choć nie do końca, ponieważ w XIX w. znajdował się już w fatalnym stanie technicznym i zdecydowano o jego odbudowie. Ostateczny wygląd uzyskał kilkanaście lat przed II wojną światową.

Do budynku możemy wejść w godzinach pracy biblioteki, która się tu obecnie znajduje. Warto, ponieważ zachowały się w nim sale historyczne z charakterystycznym sklepieniem kolebkowym.

Klimatyczne Opoczno

Opoczyńskie kapliczki

Spacerując po historycznej części Opoczna, z pewnością zauważymy, że na trasie naszej wędrówki często towarzyszą nam kapliczki. Bez wątpienia tworzą one wyjątkowy klimat miasta. Warto się im przyjrzeć bliżej.

To m.in. kapliczka św. Rozalii, która znajduje się na placu Kilińskiego. Trudno jej nie zauważyć, ponieważ wieńczy ona widoczną z daleka kolumnę. Ustawiono na niej figurę świętej. Kapliczkę wystawiono w szczególnie trudnym czasie dla mieszkańców miasta, które w 1830 r. nawiedziła epidemia cholery.

Przy tym samym placu znajduje się również inna kapliczka – św. Ducha. Powstała w pierwszym dwudziestoleciu XIX w.

Ciekawym obiektem jest również kapliczka Chrystusa Frasobliwego, znajdująca się na ul. Szpitalnej, w okolicy budynku starego szpitala. Ufundowano ją pod koniec pierwszej połowy XVIII w.

Zamek i muzeum

Zwiedzanie Opoczna warto rozpocząć albo zakończyć na placu Zamkowym, a dokładniej – w zamku, w którym obecnie znajduje się Muzeum Regionalne, prezentujące wiele zbiorów związanych z historią i kulturą Opoczna.

Jak wiemy, pierwotny zamek został wzniesiony za panowania Kazimierza Wielkiego. Niestety, do naszych czasów ta budowla, o charakterze typowo obronnym,  nie zachowała się.

Prawdopodobnie pierwszy zamek spłonął w XV w. Później został odbudowany i w takiej formie trwał do XVII w., kiedy to podzielił los wielu zamków i innych wartościowych budynków, zniszczonych podczas Potopu szwedzkiego.

Budynek został wyremontowany i musiał być w dobrym stanie, skoro goszczony w nim był ostatni król Polski, Stanisław August Poniatowski. Niestety, już kilkadziesiąt lat później, w związku z kolejnymi rozbiorami, popadł ponownie w ruinę.

Został odbudowany w zupełnie nowej architektonicznej formule, za czasów II RP, i w takim mniej więcej stanie zachował się do naszych czasów.

Zamek pełnił w swojej długiej historii wiele funkcji, był też świadkiem różnych wydarzeń historycznych, przez które przechodziła Polska i ziemia opoczyńska.

Początkowo był siedzibą starosty, pełnił więc funkcję typowo administracyjną. Był też oczywiście obiektem strategicznym o charakterze obronnym. Był także budynkiem reprezentacyjnym. Po odbudowie, w okresie międzywojennym, ponownie uzyskał funkcję administracyjną – mieściło się w nim starostwo. Przez pewien czas mieścił się w nim oddział szpitalny.

W latach powojennych w zamku funkcjonowała m.in. biblioteka, wreszcie w roku 1976 stał się siedzibą Muzeum Regionalnego w Opocznie.

Mimo, że nie jest to pierwotny, średniowieczny zamek – warto zwrócić uwagę na to, że zarówno w okresach dynamicznego rozwoju, jak i w latach o wiele trudniejszych, robiono wiele, żeby miejsce to zachowało swoje znaczenie historyczne.

Na zamek składają się obecnie dwa skrzydła, elementem charakterystycznym budowli jest brama i ganek oraz attyka. A w środku… pozostało jednak coś autentycznego, związanego z najstarszą historią budowli – są to fragmenty murów, w niektórych pomieszczeniach.

A więc – otwórz zamkowe wrota do świata historii i kultury…