Obszar rozciągający się między Górami Świętokrzyskimi i Mazowszem, poprzecinany dopływami meandrującej Pilicy, którego łagodny krajobraz kształtują liczne wzniesienia morenowe i połacie lasów oraz pól uprawnych, jest miejscem idealnym do tego, żeby spokojnie wypocząć, ale również poznać kulturę, która w takich „okolicznościach przyrody” kształtowała się przez wieki.

Kultura ludowa Ziemi Opoczyńskiej jest jedną z najbardziej rozpoznawalnych w całej Polsce – nie bez powodu. Jej „przejawy” są wyjątkowo kolorowe, urozmaicone w formie – zarówno w warstwie plastycznej, jak i muzycznej.

Opoczyński folklor, kształtowany przez wieki i kolejne pokolenia, nie tylko nadal się rozwija, ale również miejscowym pasjonatom udało się zachować jego bogate dziedzictwo i na jego podstawie budować nowe pomysły, które owocują różnymi przedsięwzięciami, takimi jak wystawy, festiwale i konkursy.

Kultura ludowa w Opocznie i w okolicach nadal jest żywa i angażuje całe rodziny i pokolenia, a dzięki różnym inicjatywom i programom, mogą ją podziwiać również turyści.

Jeśli zaliczasz się do coraz szerszego grona osób, które na nowo odkrywają piękno małych ojczyzn, składających się na niezwykle różnorodny i barwny obraz Polski – na pewno powinieneś odwiedzić Opoczno i okolice.

Poznaj zbiory Muzeum Regionalnego w Opocznie

Muzeum Regionalne znajduje się w miejscu szczególnym – w opoczyńskim zamku (więcej informacji o historii i zabytkach Opoczna znajdziesz tu).

Muzeum w budynku zamku zaczęło swoją działalność w 1976 r. Od początku, w dużym stopniu, jego działalność skupiała się na udokumentowaniu kultury ludowej regionu. Pierwszy zbiór eksponatów, jaki zaprezentowano na muzealnej wystawie, tworzony był przez Towarzystwo Przyjaciół Muzeum Ziemi Opoczyńskiej.

Kolejne zostały podarowane placówce przez Ministerstwo Kultury i Sztuki – były to prace pokonkursowe związane z kulturą ludową regionu. Zainicjowano również akcję, której celem było pozyskanie różnych pamiątek, w tym etnograficznych, od mieszkańców miasta i okolic. W ten sposób pozyskano kilkadziesiąt kolejnych cennych eksponatów, które uświetniły stałą wystawę w nowym muzeum w Opocznie.

Ekspozycja już wówczas wzbudzała duże zainteresowanie osób, którym nieobce było dziedzictwo folklorystyczne regionu – jedyne w swoim rodzaju i tym bardziej warte nie tylko upamiętnienia, ale również odpowiedniego kultywowania, tak aby stało się zasiewem dla współczesnej twórczości ludowej, będącej elementem „sztafety pokoleń”, tak istotnej dla zachowania ciągłości kulturowej.

W ciągu kolejnych miesięcy i lat działalności opoczyńskiego muzeum, wystawę etnograficzną sukcesywnie rozbudowywano. Dzięki niej możliwe było i jest zaprezentowanie całego bogactwa i oryginalności tutejszej sztuki ludowej.

W zamkowych salach możemy podziwiać efekty pracy wielu artystów, związanych z regionem. Szczególne uznanie wzbudza prezentacja strojów ludowych, charakterystycznych dla powiatu opoczyńskiego. Podobnie – dużym zainteresowaniem zwiedzających cieszą się także zbiory związane z tradycyjną obrzędowością.

Obecnie prezentowany dział etnograficzny jest najcenniejszym i największym w Muzeum Regionalnym w Opocznie.

Naszą uwagę zwrócą m.in. jedyne w swoim rodzaju pisanki, wycinanki, wyroby garncarskie, które niegdyś były wytwarzane w okolicznej Dąbrowie, inne wyroby rzemieślnicze, w tym piękne malowane skrzynie, ale to nie wszystko. Możemy również zapoznać się z tutejszą tradycją plecionkarstwa, wikliniarstwa czy też kowalstwa.

Poczuj w sobie ducha Kolberga

Odkryj piękno tradycyjnego stroju opoczyńskiego

Jednym z najważniejszych elementów kultury ludowej każdego regionu, nie wyłączając opoczyńskiego, jest tradycyjny strój, zarówno kobiecy, jak i męski. To z kolorowymi, charakterystycznymi dla każdego regionu strojami kojarzymy m.in. pełne ekspresji i dynamiki występy zespołów ludowych na licznych przeglądach folklorystycznych i festiwalach.

Zespoły reprezentujące Ziemię Opoczyńską zawsze wyróżniają się na tle innych pod tym względem – trudno je pomylić z jakimkolwiek innym strojem regionalnym.

Choć na przestrzeni lat strój ten się zmieniał, to jednak zawsze w ramach określonej, kształtowanej przez kolejne pokolenia, kanwie. Różnica jest jednak widoczna, gdy porównamy eksponaty reprezentujące dawne lata, te nieco późniejsze i współczesne.

Ewoluowała nie tylko kolorystyka, ale również techniki tworzenia materiałów i szycia strojów, pewnym zmianom podlegały również elementy dekoracyjne – tak ważne w każdym stroju ludowym.

Dzięki temu możemy zachwycić się np. wymyślnymi technikami hafciarskimi i kunsztem rzemieślniczym, którym wykazywały się osoby tworzące skomplikowane wzory na strojach.

Najstarsze stroje opoczyńskie to wełniane pasiaki, utrzymane w prostej kolorystyce (zazwyczaj czerwono-białej i czerwono-biało-czarnej). W kolejnych latach paleta barw charakterystycznych dla opoczyńskich strojów rozwijała się – pojawiły się w niej takie kolory jak: niebieski, pomarańczowy, czerwony czy zielony.

Hafty również zyskiwały na wyglądzie – za sprawą wprowadzania nowych technik: od krzyżykowego, przez mieszany, po płaski, które układają się w kunsztowne wzory botaniczne i geometryczne.

Szczególnie bogato prezentują się modele strojów damskich. Wystarczy tylko wspomnieć, że składały się na nie takie elementy garderoby jak: koszula, kiecka, różne rodzaje zapasek, nakrycie głowy i biżuteria.

Nieodłącznym i najbardziej rozpoznawalnym elementem stroju było nakrycie głowy, czyli kolorowa chustka z motywami kwiatowymi (w przypadku panien) oraz czepiec (mężatki). Nie wyobrażajmy sobie, że czepiec był tylko jeden. W regionie Opoczna mężatki nosiły różne czepce – w tym tiulowe, zawsze ozdobione haftem. Bogato zdobione nim były również koszule. W strojach pojawiało się także wiele innych zdobień, m.in. aksamitki, krajki i pomponiki.

Jednym słowem – nie da się przejść obojętnie obok tej wyjątkowej feerii barw i wzorów.

Dla miłośników sztuki ludowej…

W sposób szczególny, w powiecie opoczyńskim, reprezentowana jest rzeźba. To właśnie z Opoczna pochodzi wielu znanych w całej Polsce rzeźbiarzy ludowych. Na wystawie stałej w Muzeum Regionalnym możemy podziwiać m.in. dzieła Antoniego Barana – laureata nagrody im. Oskara Kolberga.

Jeśli jesteś miłośnikiem ludowych rzeźb, takich jak figury Chrystusa Frasobliwego, innych dzieł o charakterze sakralnym i tych, dla których inspiracją były motywy związane z przyrodą, codziennym życiem i świętami – z pewnością powinieneś odwiedzić tę część ekspozycji, którą poświęcono „Rzeźbie ludowej regionu opoczyńskiego”.

Najciekawszą częścią wystawy etnograficznej jest rekonstrukcja typowej chałupy z okolic Opoczna. W ramach tej ekspozycji udało się odtworzyć autentyczne pomieszczenia, które składały się na wnętrze gospodarstwa wiejskiego.

Możemy zatem bezpośrednio zobaczyć jak wyglądała izba mieszkalna i kuchnia. Największe wrażenie na współczesnym odbiorcy robi najważniejszy element każdej kuchni, czyli piec chlebowy, ale również sprzęty codziennego użytku, których często już niemal nie pamiętamy, w dobie elektryfikacji i cyfryzacji życia.

Wysokie łóżka z siennikami, ręcznie haftowana bielizna pościelowa, malowane skrzynie, kwiaty z bibułki, wycinankowe firanki w oknach, święte obrazki zdobione z pieczołowitością papierowymi kwiatami, wstążkami…

To wszystko wzbudza w nas zaciekawienie, nostalgię, a nawet pewnego rodzaju rozrzewnienie i szacunek dla ciężkiej pracy, ale również zaangażowania w to, żeby za pomocą dostępnych środków stworzyć sobie i rodzinie jak najlepszą przestrzeń do życia.

Po wizycie w opoczyńskim Muzeum Regionalnym, z pewnością uznasz, że folklorystyczny „design” może być, przynajmniej w niektórych jego odsłonach, ciekawą alternatywą dla stosowanych dziś powszechnie, przemysłowych rozwiązań.

Może czas na to, żeby kupić szydełko albo tamborek i rozpocząć swoją przygodę z rękodziełem artystycznym?

Szlakiem opoczyńskiego folkloru… Odwiedź Niebowo

Na fali coraz większego zainteresowania kulturą ludową, w całej Polsce powstają albo są rozbudowywane miejsca, które prezentują w jak najnaturalniejszej „formule” folklorystyczne dziedzictwo różnych regionów.

W ostatnich latach wzrasta zainteresowanie takimi obiektami, jak skanseny, czyli muzea na wolnym powietrzu. Również w okolicach Opoczna znajdziemy niewielki skansen, który utworzono niedawno, a który zyskał sobie sławę jako jedna z większych atrakcji powiatu opoczyńskiego.

Do „Niebowa”, w Wincentowie trafia coraz więcej turystów. Wieś znajduje się na terenie gminy Sławno, słynącej z kultywowania lokalnych tradycji kulturalnych.  Słynne są nie tylko bogate tutejsze stroje, ale również przyśpiewki i układy taneczne.

Trudno się dziwić, że to właśnie na terenie tej gminy, położonej niedaleko od Opoczna, znalazły się osoby, które zainicjowały powstanie niewielkiego skansenu, w którym w najlepszy sposób można zaprezentować styl życia dawnej społeczności lokalnej.

Kultura ta jest tu wciąż żywa i nadal wiele osób zajmuje się tradycyjnymi rzemiosłami i sztuką rękodzielniczą. Efekty pracy pasjonatów można oglądać i często również nabywać z okazji popularnych świąt, na różnych przeglądach i jarmarkach, a są to słynne opoczyńskie kraszanki, hafty i wycinanki.

Wciąż żywa tradycja, której wielowiekowa księga nadal zapisywana jest w kolejnych rozdziałach, doczekała się również szczególnego „udokumentowania”, dzięki skansenowi „Niebowo”.

Na terenie skansenu można zobaczyć m.in. autentyczną chatę krytą strzechą, z wyposażeniem, ziemiankę i niewielką stodołę, z charakterystycznym dla regionu sprzętem gospodarskim i rzemieślniczym.

Folklorystyczne Opoczno to wyjątkowo atrakcyjna propozycja na każdą porę roku, również na jesień, nawet wtedy, a może szczególnie wtedy, gdy nadejdą długie i szare listopadowe wieczory. Pełna koloru i energii kultura ludowa tego regionu będzie doskonałym remedium na jesienną melancholię…